hostis vicit

venio, vēnī, ventum, venīre (βαίνω = *βανjω, altind. gámati, geht, gotisch qiman, ahd. quëman), kommen (Ggstz. abire, discedere, manere), I) eig.: A) im allg.: a) v. leb. Subjj.: α) übh.: istinc, Cic.: huc, Cic.: istuc, Cic.: foras, Plaut.: redeant, unde venerint, Liv.: qui unā venerant, Cic.: ab domo (Heimat), Liv.: ad alqm, Cic.: ad urbem, Cic.: in Cariam ex insula, Plaut.: in astu, Ter. u. Nep.: in Tusculanum, Cic.: in conspectum, Caes. u. Nep.: in conspectum alcis, Hirt. b.G.: sub aspectum, Cic.: sub oculos, Sen. u. Quint.: sub ora viri caelo, von Tauben, Verg. – m. bl. Acc. loc., domum ad alqm, Cic.: domum alcis saepe salutandi causā, Mat. in Cic. ep.: sexto die Delum Athenis, Cic.: poet. tumulum, Verg.: fines Ausonios, Verg.: Scythiam, Verg. – m. Ang. mit wem? cum equitatu, Caes.: ceteros cum custodibus in aedem Concordiae venire iubet, läßt er unter Bedeckung in den T. der C. bringen, Sall. – m. Ang. wem? novus exercitus domo accitus Etruscis venit, Liv. 9, 33, 2 (vgl. unten no. b). – m. Angabe des Zweckes, huc ad ludos, Plaut.: ad alqm ad cenam, Plaut.: v. auxilio (Dat.), subsidio (Dat.), Caes. u.a.: ad causam dicendam, Liv.: ad eum oratum, ut etc., Caes.: eam veni quaesitum, Plaut.: socios ad senatum questum venisse m. folg. Acc. u. Infin., Metell. Numid. fr.: ad istum emptum venerunt illum locum senatorium, Cic.: m. Infin.,

————

aurum petere, Plaut.: speculari, Liv.: Libycos populare penates, Verg. – impers., dum ad flumen Varum veniatur, Caes.: ad quos ventum erat, Caes.: ventum in insulam est, Cic.: Lilybaeum venitur, Cic.: venitur ad tempus, Vell.: ubi eo ventum est, Caes. – β) in feindlicher Absicht kommen, anrücken, veniens hostis,Verg.: strictam aciem venientibus offert, Verg. – impers., veniri ad se existimantes, Caes. – b) v. Lebl.: nostra navis huc ex portu Persico venit, Plaut.: venit in os salsi umor saporis, Lucr.: sub aspectum, Cic., in conspectum, Cels., sub oculos, Quint.: frumentum Tiberi venit, Liv.: a te litterae non venerunt, Cael. in Cic. ep.: ventus a mediterraneis regionibus veniens, Cels.: de ipso caelo subito venturum oraculum, Apul.: Rhodanus fluvius ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, Mart. Cap. 6. § 635: venientia carra, die auf ihn zulaufenden, Treb. Poll. trig. tyr. 8, 5: eminus veniens telum, Donat. Ter. Andr. 1, 3, 3: unda ex adverso veniens, ibid. – m. Dat. wem? dominae mihi venit epistula nostrae, Prop.: dum tibi litterae meae veniant, zukommt, zugestellt wird, Cic.: priori Remo augurium venisse fertur, soll erschienen sein, Liv.

B) insbes.: 1) kommen = zurückkehren, Romam, Liv.: cum venies, Ov. – 2) (poet.) kommen = hervorkommen, a) übh.: veniens sol, Hor.: venientes lacrimae, Verg. – b) kommen, hervorkommen = wachsen, veniunt felicius uvae, Verg.: ipsae (arbores) ve-

————

niunt sponte suā, Verg.: ut hederae veniant suā sponte melius, Prop.

II) übtr.: A) im allg.: a) v. leb. Subjj.: α) übh.: ut videndum sit, quem ad modum velis venire ad extremum (orationis), Cic.: ut ad id aliquando, quod cupiebat, veniret, Cic.: venimus ad summum fortunae, Hor. – β) in feindl. Absicht auftreten, contra alienum pro familiari et necessario, Cic.: contra summam amici existimationem, Cic.: contra iniuriam, Cic.: contra rem alcis, Cic. – b) v. Lebl.: α) übh.: alqd venit in buccam, kommt einem in den Mund, fällt ein, Cic.: v. in mentem, Cic.: v. in animum, Fronto, sub sensum, Varro LL.: oratorum laus ita ducta ab humili venit ad summum, ut iam senescat brevique tempore ad nihilum ventura videatur, Cic. – veniens in corpore virtus, erscheinende, Verg. – β) v. der Zeit, kommen = erscheinen, herannahen, sich nähern, ubi ea dies, quam constituerat, venit, Caes.: venisse tempus victoriae, Caes.: cum tristes misero kalendae venere, Hor.: veniet eorum laudi suum tempus, Quint. – motus temporum venientis (künftigen) anni, Cic.: non sumus omnino sine cura venientis anni (wegen des k.J.), Cic.: ea pars rei publicae vicit, nec in praesens modo, sed in venientem etiam annum M. Fabium et L. Valerium consules dedit, Liv. – veniens aetas, die kommende Zeit (= die Nachkommenschaft), Ov. fast. 6, 639. – ventura (künftigen) bella, Verg.: u. so ven-

————

turorum nepotum proles, Ov. – Partiz. subst., ventūra, ōrum, n., die Zukunft, Lucan. 6, 591. – γ) als mediz. t.t. von phys. Zuständen, Übeln, kommen, eintreten, sich einstellen, si sudor non venit, Cels.: plenus somnus venit, Cels.: si subito venerit febris, Cels.: ubi remissio venit, Cels.: donec sanitas venit, Cels.: venit malum, morbus, Cels.

B) insbes.: 1) v. in alqd, in eine Lage od. einen Zustand kommen, geraten, gelangen, von Pers.u. Lebl., in calamitatem, Cic.: in consuetudinem, Cic.: in consuetudinem proverbii, in proverbium, zum Sprichworte werden, Liv.: in morem, zur Sitte, zur Gewohnheit werden, Liv. u. Ov.: in contentionem, Cic.: in discrimen, Cic.: in dubium, Cic.: in odium, Cic.: in invidiam, Nep.: in partem alcis rei, an etwas teilhaben, Cic.: in sermonem, ins Gerede kommen, Cic.: aber veni in eum sermonem, ut dicerem, geriet ich darauf, Cic.: in eam opinionem, Cael. in Cic. ep.: in nonnullam spem, Cic.: alci in amicitiam, Caes.: in contemptionem, Caes.: summum in cruciatum, dem qualvollsten Lose anheimfallen, Caes.: in fidem ac potestatem alcis, Caes.: in periculum, Caes.: in cognitionem alcis, Quint.: in controversiam, Cels. u. Quint. – eo iam dementiae venimus, ut etc., Sen.: eo discordiae ventum (est), ut etc., Tac.: huc arrogantiae venerat, ut etc., Tac.: neque huc puto malignitatis ventum, ut etc., Val. Max. – cum speramus eo rem

————

venturam, ut etc., Hor. ep. 2, 1, 126: saepe in eum locum (bis auf den Punkt) ventum est, ut etc., Caes. b.G. 6, 43, 4. – 2) in der Rede, in der Darstellung zu etwas kommen, gelangen, übergehen, ut iam a fabulis ad facta veniamus, Cic.: ab his ad maxillam venturus, Cels.: venio ad recentiores litteras, Cic.: ad Arcesilam Carneademque veniamus, Cic. – impers., ad ea veniendum est, quae, Cels. – 3) woher kommen, a) = abstammen, v. Pers., Bebrycia de gente, Verg. Aen. 5, 373. – b) = entstehen, α) v. Zuständen, maius commodum ex otio meo quam ex aliorum negotiis rei publicae venturum, Sall.: prava ex falsis opinionibus veniunt, Quint.: vitium peius, quod ex inopia, quam quod ex copia venit, Quint. – β) von der Zeit, anni venientes, die erst ankommenden, aufsteigenden, zunehmenden Jahre des Alters (bis ins 45. Jahr), Ggstz. recedentes, Hor. de art. poët. 175. – 4) kommen = eintreten, sich ereignen, sich zutragen, haec ubi veniunt, Cic.: si quando similis fortuna venisset, Liv.: quod longe aliter venit, Liv.: mors quidem omnium par est; per quae venit, diversa sunt, Sen.: si quid in Samnio adversi venisset, Liv.; vgl. Nipperd. Tac. ann. 14, 43. – 5) jmdm. kommen, zukommen, an jmd. gelangen, jmdm. zufallen, zuteil werden, isti morbus interdum venit, Plaut.: hereditates mihi negasti venire, Cic.: illi et gloriam et regnum venturum, Sall.: utrumque bellum Plautio sorte venit, Liv.

————

(s. Weißenb. Liv. 29, 20, 4; aber Iustin. 13, 4, 10 Jeep sorte evenit): ultro illi et gloriam et regnum venturum, Cic.: umbra loco deerat... umbra venit loco, Ov. – v. Übeln = jmd. treffen, betreffen, selten m. ad od. in u. Akk., ad quem autem dolor veniat, ad eundem etiam interitum venire, Cic.: ne qua in rem publicam clades veniat, Liv. – gew. m. Dat., quae sibi duobus proeliis venerant, Sall.: scis mihi multa venire mala, Prop.: venit arboribus lues, Verg. – 6) = provenire, vonstatten gehen, Erfolg haben, id quo promptius veniret, Tac. ann. 12, 32 extr. – ⇒ Archaist. Fut. venibo, Pompon. com. fr. 65: venibunt, Commodian. apol. 900. – Synkop. Imperf. venibat, Ter. Phorm. 652. – Synkop. Genet. Plur. Partiz. Präs. venientum, Verg. georg. 4, 167; Aen. 1, 434 u. 6, 755.

bĭbo, bĭbi (post-class. part. fut. bĭbĭtūrus, Hier. Isa. 8, 25, 8; Vulg. Matt. 20, 22; id. Act. 23, 12; Cassiod. Hist. Eccl. 1, 1; part. perf. bĭbĭtus, a, um, Cael. Aur. Chron. 4, 3, 60; Capitol. Ver. 5, 3; Aem. Mac. c. de Porro; Plin. Val. 2, 18; inf. apocop. biber, Cato, Titin., and Fannii Annal. ap. Charis. p. 99), 3, v. a. [root bi; Gr. pi-, pinô, pepôka; whence Lat. poto, as if from po; Sanscr. pī; Slav. piti; Lith. pota], to drink (usually from thirst, a natural want; poto, to drink from passion, habit, etc.; but poto is occasionally used of water, etc., e. g. Plin. 11, 37, 68, § 179; cf.:

bibere naturae est, potare luxuriae,

Isid. Diff. 1. 74; and the partt. potus and potatus are regularly used instead of the partt. of bibo).

With acc.

Of the liquid drunk:

per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,

Cato, R. R. 73:

jejunus heminam bibito,

id. ib. 126:

si voles vinum Choum bibere, licebit bibas,

id. ib. 48: eapse merum condidicit bibere;

foribus dat aquam quam bibant,

Plaut. Curc. 1, 3, 4:

vicit vinum quod bibi,

Ter. Eun. 4, 5, 1:

Darius in fugā cum aquam turbidam bibisset,

Cic. Tusc. 5, 34, 97:

patrono malo suadebat ut mulsum frigidum biberet,

id. de Or. 2, 70, 282:

viveret, nisi illud (i. e. venenum) bibisset,

Quint. 8, 5, 31:

bibo aquam,

id. 6, 3, 93:

cur apud te vinum aetate tuā vetustius bibitur?

Sen. Vit. Beat. 17, 2:

nisi Hy. mettia mella Falerno Ne biberis diluta,

Hor. S. 2, 2, 15:

et Veientani bibitur faex crassa rubelli,

Mart. 1, 103, 9:

lac bibere,

to suck, Ov. Am. 3, 10, 22; id. M. 9, 377; 9, 615.—Also nutricem bibere (i. e. lac de nutrice), App. M. 2, p. 115, 29.— Poet.;

Caecubam... Tu bibes uvam (i. e. vinum),

Hor. C. 1, 20, 10:

in usu radix tantum duabus drachmis bibenda (i. e. sucus radicis),

Plin. 25, 6, 30, § 67.—

Pocula or cyathos bibere.

Poet., = vinum (cf. pinein kratêras):

tristia cum multo pocula felle bibat,

Tib. 1, 5, 50:

ipse bibebam Sobria suppositā pocula victor aquā,

id. 1, 6, 28:

plura pocula = plus vini,

id. 1, 9, 59; so,

nomismata and aera,

id. 1, 26, 3.—

Of the number of cups drunk at a merry-making: vide quot cyathos bibimus: St. Tot quot digiti sunt tibi in manu, Plaut. Stich. 5, 4, 24.—Esp. of the custom of drinking names, i. e. as many cups as there are letters in a name proposed; the number is frequently expressed by fractional parts of the as (uncia = a cyathus;

quincunx = 5 cyathi, etc.): quincunces et sex cyathos bessemque bibamus, Gaius ut fiat, Julius, et Proculus,

Mart. 11, 36, 7:

crebros ergo licet bibas trientes,

id. 1, 106, 8:

diluti bibis unciam Falerni,

id. v. 3 (cf. with potare:

sextantes et deunces,

id. 12, 28).—Hence, nomen bibere, Julium, etc., bibere:

ut jugulem curas, nomen utrumque bibam,

Mart. 8, 57, 26:

Laevia sex cyathis, septem Justina bibatur, Quinque Lycas, Lyde quattuor, Ida tribus,

id. 1, 71, 1 sq.:

Astyanacta bibes,

id. 8, 6, 16.—

Fluvium, undam, pruinas bibere ( poet.).

= aquam ex flumine bibere:

priusquam Pabula gustassent Trojae Xanthumque bibissent,

Verg. A. 1, 473:

jam crassus torrens bibitur tamen,

Stat. Th. 4, 821:

puram bibis amnibus undam,

Claud. Laud. Herc. 74.—

Trop., to arrive at the region of the river:

non illum nostri possunt mutare labores, Nec si... Hebrumque bibamus Sithoniasque nives... subeamus (i. e. si Thraciam adeamus),

Verg. E. 10, 65:

ante... Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrim Quam, etc.,

sooner will the Parthians come to Germany, or the Germans to the country of the Parthians, id. ib. 1, 63:

turbaque Phasiacam Graia bibistis aquam,

Ov. H. 12, 10.—Hence,

Qui flumen bibunt, = the inhabitants of the country through which the river passes:

qui Tiberim Fabarimque bibunt,

Verg. A. 7, 715:

qui profundum Danubium bibunt,

Hor. C. 4, 15, 21:

qui Nilum ex ipso protinus ore bibunt,

Mart. 7, 88, 6:

populosque bibentes Euphraten,

Luc. 8, 213:

qui te, Nile, bibit, Claud. Prob. et Olybr. 38.—So of an inland sea: caesamque bibens Maeotin Alanus,

Claud. in Rufin. 1, 812.—Of a single person:

extremum Tanaim si biberes, Lyce,

Hor. C. 3, 10, 1.—Similarly, montium pruinas bibere, of the rivers fed by a mountain range:

amniumque... quicunque Odrysias bibunt pruinas,

Mart. 10, 7, 2: fluvios qui... Alpinasque bibunt de more pruinas, Claud. Prob. et Olybr. 255.—

Bibere aquas, to be drowned:

neu bibat aequoreas naufragus hostis aquas,

Ov. H. 7, 62.— Transf., of ships, to founder, to be wrecked: o utinam... Argo funestas pressa bibisset aquas! Ov. Am. 2, 11, 6.—

Sanguinem or cruorem bibere.

Sanguinem, in a figurative sense, = sanguinem sitire:

cujus sanguinem (Antonium) non bibere censeatis? (sitire, animo bibere),

Cic. Phil. 11, 5, 10.—

Cruorem bibere, to draw blood, to kill:

hasta virgineum alte bibit acta cruorem,

Verg. A. 11, 803; Claud. in Rufin. 1, 78.—

Transf. to things other than liquids.

Of concrete things: dixit et ardentes avido bibit ore favillas, breathed in, drew in (of the sparks of a funeral pyre), Mart. 1, 42, 5:

vigilandae noctes et fuligo lucubrationum bibenda,

inhale, Quint. 11, 3, 23.—

Figuratively, of abstract things.

= cupideaudire, legere:

pugnas et exactos tyrannos... bibit aure vulgus,

eagerly listens to, Hor. C. 2, 13, 32:

incipe: suspensis auribus ista bibam,

Prop. 3, 4, 8: hinc ille justitiae haustus bibat, imbibe (by reading) the love of justice, Quint. 12, 2, 31: illa divino fruitur sermone parentis, maternosque bibit mores, Claud. Nupt. Hon. et Mar. 231.—

To imbibe, be affected with:

infelix Dido, longumque bibebat amorem,

Verg. A. 1, 749:

totisque novum bibit ossibus ignem,

the fire of love, Stat. Achill. 1, 303.—

To draw out, exhaust: nudae illae artes omnem sucum ingenii bibunt, Quint. prooem. 24.—

To swallow, i. e. forget:

quamquam ego vinum bibo, mandata hau consuevi simul bibere una,

Plaut. Pers. 2, 1, 3. —

Transf., of inanim. subjects, to absorb liquids, draw, imbibe them:

id si feceris metreta oleum non bibet,

Cato, R. R. 100. —So trop.:

claudite jam rivos... sat prata biberunt,

Verg. E. 3, 111:

inriguumque bibant violaria fontem,

id. G. 4, 32:

quae (terra) bibit humorem,

absorbs moisture, id. ib. 2, 218:

amphora fumum bibere instituta,

Hor. C. 3, 8, 11:

mista bibunt molles lacrimis unguenta favillae,

Ov. F. 3, 561:

tunc bibit irriguus fertilis hortus aquas,

Tib. 2, 1, 44:

lanarum nigrae nullum colorem bibunt,

take no color, Plin. 8, 48, 73, § 193; so,

candorem (i. e. colorem candidum) bibere,

id. 31, 11, 47, § 123: arcus bibit (aquas) and nubes bibunt (aquas), the rainbow, the clouds draw water (according to a popular belief among the ancients):

cur bibit arcus aquas?

Prop. 3, 5 (4, 4), 32:

et bibit ingens Arcus,

Verg. G. 1, 380.—And, jestingly, of an old woman given to drink: ecce autem, bibit arcus;

hercle, credo, hodie pluet,

Plaut. Curc. 1, 2, 39 (44):

unde aures nubesque bibunt atque imbrifer arcus,

Stat. Th. 9, 405.—So with object understood:

bibite, festivae fores,

with reference to the wine spilled, Plaut. Curc. 1, 1, 88:

palma toto anno bibere amat, i. e. aquam,

Plin. 13, 4, 7, § 28.—

Absol. (the obj. acc. understood).

Sc. aquam:

nec sitis est exstincta priusquam vita bibendo (of those seized by the plague),

Ov. M. 7, 569.—

Of liquids in general:

numquam sitiens biberat,

Cic. Tusc. 5, 34, 97:

edendi mihi erit bibendique finis desideria naturae restinguere,

Sen. Vit. Beat. 20, 5:

ut nec bibant sine ambitione, nec edant,

id. ib. 12, 5:

conducit inter cibos bibere,

Plin. 23, 1, 23, § 41:

vino debemus homines quod soli animalium non sitientes bibimus,

id. 23, 1, 23, § 42.—

Esp. of wine:

es, bibe, animo obsequere mecum,

Plaut. Mil. 3, 1, 82:

quamquam illud est dulce, esse et bibere,

id. Trin. 2, 1, 37:

jam diu factum postquam bibimus: nimis diu sicci sumus,

id. Pers. 5, 2, 45; id. Poen. 4, 2, 13:

decet luxuriosum bibendo mori,

Quint. 8, 5, 23:

ut jejuni biberent,

Plin. 14, 28 med. — Pass. impers. bibitur, they drink, he drinks, people drink:

dies noctisque estur, bibitur,

Plaut. Most. 1, 3, 78:

ab tertiā horā bibebatur, ludebatur, vomebatur,

Cic. Phil. 2, 41, 104:

bibitur usque eo dum de solio ministretur,

id. Pis. 27, 67.—

With adverbs or adverbial phrases.

Of manner:

jucundius bibere,

Cic. Tusc. 5, 34, 97; id. Att. 13, 52, 1:

large,

Plin. 10, 34, 52, § 105:

fit invitatio ut Graeco more biberetur, i. e. propinando,

Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66.—

With num. adv. denoting the number of cups:

jam bis bibisse oportuit,

Plaut. Bacch. 4, 3, 122:

sic ago, semel bibo,

id. Rud. 3, 6, 46:

plus quam deciens, Sextiliane, bibis,

Mart. 1, 26, 10:

quare bis deciens, Sextiliane bibis?

id. 1, 11, 2.—

With abl. or prep. and abl.

Of the liquid, river, etc.:

de eo vino... bibito ante cenam,

Cato, R. R. 114: a fonte bibatur... [p. 236] an lacu, Mart. 9, 99, 9:

ab amne,

id. 12, 11:

ex aquā,

Prop. 2, 30, 32:

ex fonte,

id. 4, 4, 14.—

Of the vessel.

Abl.:

gemmā, i. e. poculo ex gemmā facto,

Verg. G. 2, 506:

caelato = e poculo caelato,

Juv. 12, 47:

conchā,

id. 6, 304:

fictilibus,

id. 10, 25:

testā,

Mart. 3, 82, 3:

vitro,

id. 1, 37, 2; 4, 85, 1:

ossibus humanorum capitum,

Plin. 7, 2, 2, § 12.—And bibere understood:

poscunt majoribus poculis, i. e. bibi,

Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66.—

With ex: ex solido auro, L. Varius ap. Macr. 6, 1:

e gemmā,

Prop. 3, 3, 26.—

With in:

hac licet in gemmā bibas,

Mart. 14, 120:

in Priami calathis,

id. 8, 6, 16:

in auro,

Sen. Thyest. 453:

in argento potorio,

Dig. 34, 12, 21:

in ossibus capitum,

Flor. 3, 4, 2.—

Particular phrases.

Bibe si bibis = bibe nunc, si omnino bibere vis, a formula urging to drink, Plaut. Stich. 5, 4, 33; 5, 4, 51 (cf.:

age, si quid agis,

id. ib. 5, 4, 35).—

Dare bibere, to give to drink, a Grecism, perh. only in the foll. passages: date illi biber, Titin ap. Charis. p. 99 P. (Com. Rel. v. 78 Rib.):

jubebat biber dari, Fann. Ann. ib: bibere da usque plenis cantharis,

Plaut. Pers. 5, 2, 40 (45):

quod jussi ei dari bibere,

Ter. And. 3, 2, 4; cf.:

ut Jovi bibere ministraret,

Cic. Tusc. 1, 26, 65:

ut bibere sibi juberet dari,

Liv. 40, 47, 5: cf.: dare with subj.:

tum vos date bibat tibicini,

Plaut. Stich. 5, 5, 16.—And with rel. and subj.:

nimium dabat quod biberem,

Plaut. Cist. 1, 1, 19:

dat aquam quam bibant,

id. Curc. 1, 3, 4.—

Prov.:

aut bibat aut abeat, taken from the Greek banquets, in which the chairman (arbiter bibendi,

Hor. C. 2, 7, 25) could demand unconditional submission to the drinking laws (ê pithi, ê apithi), Cic. Tusc. 5, 41, 118.

bĭbo, ōnis, m. [1. bibo], a tippler, drunkard, Firm. Math. 5, 4 fin. —

Esp., a kind of worm bred in wine, Afran. ap. Isid. Orig. 12, 8, 16 (Com. Rel. v. 406 Rib.; al. bibiones).

sĕd or sĕt, conj. [cf. Freund, Cic. Mil. p. 8 sq.; old and orig. form sedum, acc. to Charis. p. 87 P., and Mar. Vict. p. 2458 P.; but more prob. an ablative from root of the reflexive pron. so- for suo-, and orig. the same with the insep. prep. 2. sēd; prop., by itself, apart; hence, but, only, etc.; cf. Corss. Ausspr. 1, p. 200 sq.], a particle of limitation, exception, or correction (cf. at and autem init.).

In gen., but, yet:

ipsum regale genus civitatis reliquis simplicibus longe anteponendum: sed ita, quoad statum suum retinet, etc.,

Cic. Rep. 2, 23, 43:

Neoptolemus apud Ennium Philosophari sibi ait necesse esse, sed paucis: nam omnino haud placere,

id. Tusc. 2, 1, 1; cf. id. Rep. 1, 18, 33:

C. Memmius perfectus litteris, sed Graecis,

id. Brut. 70, 247:

nactus es (me otiosum), sed mehercule otiosiorem operā quam animo,

id. Rep. 1, 9, 14:

quae observanda essent, multa constituit (Numa), sed ea sine impensa,

id. ib. 2, 14, 27; cf. id. ib. 1, 31, 47:

miser homo est, qui, etc....sed ille miserior qui, etc.,

Plaut. Capt. 3, 1, 2:

vera dico, sed nequicquam, quoniam non vis credere,

id. Am. 2, 2, 205:

video te testimoniis satis instructum: sed apud me argumenta plus quam testes valent,

Cic. Rep. 1, 38, 59:

(Platonis civitatem) praeclaram illam quidem fortasse, sed a vitā hominum abhorrentem et moribus,

id. ib. 2, 11, 21; cf. id. ib. 1, 40, 63:

sed id ubi jam penes sese habent, ex bonis pessumi sunt,

Plaut. Capt. 2, 1, 37:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris, etc....Sed si aliter ut dixi accidisset: qui possem queri? etc.,

Cic. Rep. 1, 4, 7:

istos captivos sinito ambulare, si foris, si intus volent. Sed uti asserventur magnā diligentiā,

Plaut. Capt. 1, 2, 6:

non possum dicere...sed neque his contentus sum,

Cic. Rep. 1, 22, 36: nec sum in ullā re molestus civitatibus;

sed fortasse tibi, qui haec praedicem de me,

id. Att. 5, 21, 7:

non sum tantopere admiratus, sed posteaquam coepit rationem exponere,

id. Rep. 1, 14, 22:

non perfectum illud quidem, sed tolerabile est,

id. ib. 1, 26, 42:

sane bonum rei publicae genus, sed tamen inclinatum et quasi pronum ad perniciosissimum statum,

id. ib. 2, 26, 48:

scio tibi ita placere: sed tamen velim scire, etc.,

id. ib. 1, 30, 46; cf. Plaut. As. 2, 2, 72:

difficile factu est, sed conabor tamen,

Cic. Rep. 1, 43, 66:

in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa natura saepe rationem,

id. ib. 2, 33, 57: illa quidem tristis, nec adhuc interrita vultu: Sed regina tamen, sed opaci maxima mundi;

Sed tamen inferni pollens matrona tyranni,

Ov. M. 5, 507 sq.; cf. id. ib. 7, 718:

plerique patriae, sed omnes famā atque fortunis expertes,

Sall. C. 33, 1:

ipsum quidem regem assecutus non est, sed magnam partem agminis oppresserunt,

Liv. 36, 19:

plus aegri ex abitu viri quam ex adventu voluptatis cepi. Sed hoc me beat saltem, quod perduelles vicit,

Plaut. Am. 2, 2, 15:

apponam urnam jam ego hanc in mediā viā. Sed autem, quid si hanc hinc abstulerit quispiam?

but then, id. Rud. 2, 5, 15 (cf. in the foll. II. A. 2.):

statim Luculli... eum domum suam receperunt. Sed enim hoc non solum ingenii ac litterarum, verum etiam naturae, etc.,

but indeed, Cic. Arch. 3, 5:

progeniem sed enim Trojano a sanguine duci Audierat,

Verg. A. 1, 19; 2, 164; 5, 395;

6, 28 et saep. (cf. also infra, II. A. 2.): sed enimvero, cum detestabilis altera res sit, quid ad deliberationem dubii superesse?

Liv. 45, 19, 14.—Very rarely with non (for nec tamen), introducing a qualification of a previous word:

Academici veteres beatum quidem esse etiam inter hos cruciatus fatentur, sed non ad perfectum,

Sen. Ep. 71, 18.

In partic.

Interrupting the discourse by transition to another subject or by ending the speech.

In a transition to another subject:

tristis sit (servus), si eri sint tristes: hilarus sit, si gaudeant. Set age, responde: jam vos redistis in gratiam?

Plaut. Am. 3, 3, 7; cf. id. ib. 5, 1, 20;

5, 1, 26: non impedio, praesertim quoniam feriati sumus. Sed possumus audire aliquid, an serius venimus?

Cic. Rep. 1, 13, 20:

nunc reliquorum oratorum aetates et gradus persequamur. Curio fuit igitur ejusdem aetatis fere, etc.... Scripsit etiam alia nonnulla, etc.... Sed ecce in manibus vir praestantissimo ingenio... C. Gracchus,

id. Brut. 33, 125; cf.:

sed eccum Amphitruonem, etc.,

Plaut. Am. 3, 4, 22; id. Aul. 2, 1, 55; 3, 5, 62; id. Capt. 5, 3, 20; 5, 4, 8 al.:

sed quid ego cesso?

id. As. 1, 1, 112: sed ista mox;

nunc audiamus Philum, quem, etc.,

Cic. Rep. 1, 13, 20 fin. et saep.—In recurring to a previous subject:

sed ad instituta redeamus,

Cic. Brut. 61, 220:

sed redeamus rursus ad Hortensium,

id. ib. 84, 291:

sed jam ad id, unde degressi sumus, revertamur,

id. ib. 88, 300:

sed perge de Caesare et redde quae restant,

id. ib. 74, 258 et saep.—Hence, after parenthetic clauses, but, now, I say, etc.:

equidem cum audio socrum meam Laeliam (facilius enim mulieres incorruptam antiquitatem conservant, quod multorum sermonis expertes ea tenent semper quae prima didicerunt) sed eam sic audio, ut Plautum mihi aut Naevium videar audire,

Cic. de Or. 3, 12, 45:

qui (Pompeius) ut peroravit (nam in eo sane fortis fuit: non est deterritus: dixit omnia, atque interdum etiam silentio, cum auctoritate semper), sed ut peroravit, surrexit Clodius,

id. Q. Fr. 2, 3, 2.—

In breaking off, discontinuing speech:

sed satis verborum est: cura quae jussi atque abi,

Plaut. Capt. 1, 2, 16:

sed, si placet, in hunc diem hactenus,

Cic. Rep. 2, 44, 71:

sed haec hactenus,

id. Off. 1, 39, 140 al.: sed quid ego haec memoro? Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 318 Vahl.):

nec requievit enim, donec Calchante ministro—Sed quid ego haec autem nequicquam ingrata revolvo? Quidve moror?

Verg. A. 2, 101: sed enim, oikonomia (epistulae) si perturbatior est, tibi assignato: te enim sequor, schediazonta, but indeed, Cic. Att. 6, 1, 11; so,

sed enim,

Verg. A. 1, 19.—

After negative clauses, to limit the negative statement, i. e. to indicate either that the assertion does not hold good at all, but something else does instead; or else that it is not exclusively true, but something else holds good in addition, but, on the contrary; and in an ascending signif., but also, but even, but in fact, etc.

In a simple opposition: non cauponantes bellum, sed belligerantes, Ferro, non auro, vitam cernamus utrique, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 201 Vahl.); cf.: haud doctis dictis certantes, sed maledictis...Non ex jure manu consertum sed magi' ferro Rem repetunt, id. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 sq. Vahl.):

non ego erus tibi, sed servus sum,

Plaut. Capt. 2, 1, 44:

quae (hominum vestigia) ille (Aristippus) non ex agri consiturā, sed ex doctrinae indiciis interpretabatur,

Cic. Rep. 1, 17, 29:

nec leges imponit populo, quibus ipse non pareat, sed suam vitam, ut legem, praefert suis civibus,

id. ib. 1, 34, 52;

1, 13, 19: neque hac nos patria lege genuit, ut...sed ut, etc.,

id. ib. 1, 4, 8:

non quod...sed quod, etc.,

id. ib. 1, 18, 30.—With contra:

non liberis servitutem, sed contra servientibus libertatem afferre,

Liv. 4, 18 init. —

Several times repeated: non sibi se soli natum, sed patriae, sed suis,

Cic. Fin. 2, 14, 45 Madv. ad loc.:

quod non naturā exoriatur, sed judicio, sed opinione,

id. Tusc. 3, 34, 82:

sed publicam, sed ob frumentum decretam, sed a publicanis faenore acceptam,

id. Verr. 2, 3, 72, § 169; id. Planc. 10, 24:

non eros nec dominos appellat eos...sed patriae custodes, sed patres et deos,

id. Rep. 1, 41, 64; Tib. 1, 7, 44 sq.: quam tibi non Perseus, verum si quaeris, ademit;

Sed grave Nereïdum numen, sed corniger Hammon, Sed quae visceribus veniebat belua ponti Exsaturanda meis,

Ov. M. 5, 17 sq.:

sed Pompeium, sed Lepidum,

Tac. A. 1, 10; Sen. Const. 13, 4; id. Ben. 1, 1, 6; 1, 7, 3:

non praefectum ab iis, sed Germanicum ducem, sed Tiberium imperatorem violari,

Tac. A. 1, 38 et saep.—

In a climax. [p. 1658]

Non modo (solum, tantum, etc.)...sed or sed etiam (et, quoque), not only, not merely...but, but also, but even, but indeed (sed, standing alone, isolates the ascending idea, while an appended etiam, et, or quoque places it in closer connection with the first statement, and thus permits them to be viewed together):

non modo falsum illud esse, sed hoc verissimum,

Cic. Rep. 2, 44, 71:

quod non modo singulis hominibus, sed potentissimis populis saepe contingit,

id. ib. 5, 8, 11;

3, 10, 17: id ei perpetuā oratione contigit, non modo ut acclamatione, sed ut convitio et maledictis impediretur,

id. Q. Fr. 2, 3, 2:

unius viri consilio non solum ortum novum populum, sed adultum jam et paene puberem,

id. Rep. 2, 11, 21; cf.:

nec vero corpori soli subveniendum est, sed menti atque animo multo magis,

id. Sen. 11, 36:

volo ut in scaenā, sic in foro non eos modo laudari, qui celeri motu utantur, sed eos etiam, quos statarios appellant,

id. Brut. 30, 116; id. Rep. 1, 8, 13:

omnia ejus non facta solum, sed etiam dicta meminisset,

id. ib. 6, 10, 10:

neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,

id. ib. 2, 15, 28; 1, 3, 4;

1, 34, 51: neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit, neque senatui modo, sed etiam publicis praesidiis et armis, neque his tantum, verum ejus potestati, cui, etc.,

id. Mil. 23, 61:

haec non delata solum, sed paene credita,

id. ib. 24, 64:

nec mihi soli versatur ante oculos, sed etiam posteris erit clara et insignis,

id. Lael. 27, 102:

illum non modo favisse sed et tantam illi pecuniam dedisse honoris mei causā,

id. Att. 11, 9, 2:

omnes civiles dissensiones, neque solum eas, quas audistis, sed et has, quas vosmet ipsi meministis et vidistis,

id. Cat. 3, 10, 24:

multiplicatusque terror non infimis solum, sed primoribus patrum,

Liv. 3, 36, 5:

non responsum solum benigne legatis est, sed Philippi quoque filius Demetrius ad patrem reducendus legatis datus est,

id. 36, 35 fin.:

conciti per haec non modo Cherusci, sed conterminae gentes,

Tac. A. 1, 60; 3, 44:

via non angusta modo, sed plerumque praerupta,

Curt. 3, 4, 12; 5, 1, 20 Mützell ad loc.—

Esp., in passing from the part to the whole, from the particular to the universal (usually followed by omnino, or by omnis, cunctus, totus, universus, etc.):

timebat non ea solum quae timenda erant, sed omnia,

Cic. Mil. 24, 66:

neglegere, quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed etiam omnino dissoluti,

id. Off. 1, 28, 99:

nec sibi tantum, sed universis singulisque consulere,

Sen. Ben. 2, 5, 4:

non consuli modo, sed omnibus civibus enitendum,

Plin. Pan. 2, 1:

non initio tantum, sed continuo totius temporis successu,

Just. 1, 8, 14:

non modo Italiā, sed toto orbe terrarum,

Flor. 1, 16, 3.—Etiam is rarely added:

quotiens non modo ductores nostri, sed universi etiam exercitus ad mortem concurrerunt,

Cic. Tusc. 1, 37, 89; Curt. 5, 1, 24.—

Non modo (solum) non...sed, sed etiam; sed ne... quidem, not only not...but, but even, but indeed, but not even, etc.:

ut non modo a mente non deserar, sed id ipsum doleam, me, etc.,

Cic. Att. 3, 15, 2; id. Rep. 2, 23, 43:

judicetur non verbo, sed re non modo non consul, sed etiam hostis Antonius,

id. Phil. 3, 6, 14:

hoc non modo non laudari, sed ne concedi quidem potest,

id. Mur. 3, 8:

iis non modo non laudi, verum etiam vitio dandum puto,

id. Off. 1, 21, 71:

non modo non oppugnator, sed etiam defensor,

id. Planc. 31, 76:

ego contra ostendo, non modo nihil eorum fecisse Sex. Roscium, sed ne potuisse quidem facere,

id. Rosc. Am. 29, 79.—Also, without the second non in the first clause, and with ne quidem, doubly negative (only when both clauses have the same verb;

v. Zumpt, Gram. § 724 b): quod mihi non modo irasci, sed ne dolere quidem impune licet,

Cic. Att. 11, 24, 1:

ea est ratio instructarum navium, ut non modo plures, sed ne singuli quidem possint accedere,

id. Verr. 2, 5, 51, § 133:

non modo aeternam, sed ne diuturnam quidem gloriam assequi possumus,

id. Rep. 6, 21, 23:

ea sunt demum non ferenda in mendacio, quae non solum facta esse, sed ne fieri quidem potuisse cernimus,

id. ib. 2, 15, 28:

quae non modo amico, sed ne libero quidem digna est,

id. Lael. 24, 89: non modo facere, sed ne cogitare quidem quicquam audebit, id. Off. 2, 19, 77; cf. with vix:

verum haec genera virtutum non solum in moribus nostris, sed vix jam in libris reperiuntur,

id. Cael. 17, 40:

non modo ad expeditiones, sed vix ad quietas stationes viribus sufficiebant,

Liv. 3, 6.—After quisquam with ellipsis of non:

ut non modo praedandi causā quisquam ex agro Romano exiret, sed ultro Fidenates descenderent, etc.,

Liv. 4, 21, 6 (where Weissenb. supplies non in brackets before exiret); cf.:

antiqui non solum erant urbes contenti cingere muris, verum etiam loca aspera et confragosa saxis eligebant,

Hyg. Grom. Limit. p. 197.—

As sed, after non modo, acquires an idea of ascent or climax, from the fact that non modo represents a thing as existing (only not existing alone), and thus includes an affirmation, so, too, after purely affirmative clauses, sed sometimes serves as an ascending adjunct, but, but in fact, but also:

ego te hodie reddam madidum, sed vino, probe,

Plaut. Aul. 3, 6, 37:

odore canibus anum, sed multo, replent,

Phaedr. 4, 17, 19: Dae. Curriculo affer Duas clavas. La. Clavas? Dae. Sed probas:

propera cito,

Plaut. Rud. 3, 5, 19.—In good prose usually joined with etiam (or et):

hic mihi primum meum consilium defuit, sed etiam obfuit,

Cic. Att. 3, 15, 5; cf. id. ib. 4, 16, c, 10;

10, 16, 6: Q. Volusium, certum hominem, sed mirifice etiam abstinentem, misi in Cyprum,

id. ib. 5, 21, 6:

hoc in genere si eum adjuveris, apud ipsum praeclarissime posueris, sed mihi etiam gratissimum feceris,

id. Fam. 13, 64, 2:

ex testamento Tiberii, sed et Liviae Augustae,

Suet. Calig. 16; 20.

sēd = sine, v. sine init. and 2. se.

sēd = se; cf. the letter D.

spătĭum, ii, n. [root spa-, to draw; Gr. spaô; span-, to stretch; Gr. spanis, want; cf.: penomai, penês; Germ. spannen; Dor. spadion (=stadion), race-course; cf. Lat. penuria], room, a space (very freq. and class.).

Lit.

In gen.: est natura loci spatiumque profundi, Quod neque percurrere flumina possint, Nec, etc.... Usque adeo passim patet ingens copia rebus;

Finibus exemptis,

Lucr. 1, 1002; 5, 370; 1, 389:

locus ac spatium, quod inane vocamus,

id. 1, 426; cf. id. 1, 523:

per totum caeli spatium diffundere sese (solis lux),

id. 4, 202; cf.:

tres pateat caeli spatium non amplius ulnas,

Verg. E. 3, 105:

flumen Dubis paene totum oppidum cingit: reliquum spatium, quā flumen intermittit, mons continet,

Caes. B. G. 1, 38:

temporibus rerum et spatiis locorum animadversis,

id. B. C. 3, 61 fin.:

quod spatium non esset agitandi,

Nep. Eum. 5, 4:

spatium loci,

Quint. 8, 3, 84:

spatio distante,

Ov. M. 11, 715.—

In partic.

A (limited) space, distance, interval (syn. intervallum):

siderum genus spatiis immutabilibus ab ortu ad occasum commeans,

Cic. N. D. 2, 19, 49:

magno spatio paucis diebus confecto,

Caes. B. G. 3, 29:

itineris spatium,

id. B. C. 1, 24 fin.:

viae spatium,

the distance, length, Ov. M. 8, 794:

trabes paribus intermissae spatiis (shortly before: paribus intervallis),

Caes. B. G. 7, 23; cf.:

alios ineunt cursus aliosque recursus Adversi spatiis,

Verg. A. 5, 584 Coningt. ad loc.:

hic locus aequo fere spatio ab castris utrisque aberat,

Caes. B. G. 1, 43:

inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut, etc.,

id. B. C. 3, 92:

cum Viridorix contra eum duum milium spatio consedisset,

id. B. G. 3, 17:

magnum spatium abesse,

id. ib. 2, 17:

quo tanta machinatio ab tanto spatio institueretur?

id. ib. 2, 30:

tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

id. B. C. 2, 16 fin.:

jamque tenebat Nox medium caeli spatium,

Hor. S. 2, 6, 101:

illi medio in spatio chorus Occurrit,

Verg. A. 10, 219:

dimidium fere spatium confecerat, cum, etc.,

Nep. Eum. 9, 1:

spatium discrimina fallit,

the distance, Ov. M. 8, 577.—

Size, bulk, extent:

dum spatium victi considerat hostis (serpentis),

Ov. M. 3, 95:

elephantis,

Luc. 9, 732:

oris Et colli, ov. M. 2, 672: dat spatium collo,

id. ib. 3, 195:

breve lateris,

Juv. 6, 503; cf.:

quod sit homini spatium a vestigio ad verticem,

Plin. 7, 17, 17, § 77:

spatia montis,

id. 35, 1, 1, § 2:

spatium admirabile rhombi,

very large, Juv. 4, 39:

vasti corporis,

Sen. Hippol. 806:

plantae Herculis,

Gell. 1, 1, 2: trahit aures in spatium, in length, i. e. lengthens them out, Ov. M. 11, 176; so,

in spatium,

id. ib. 2, 197; 7, 783; Sil. 13, 562.—

An open space for walking, racing, etc., in.

A walk, promenade; a public place or square, etc. (cf. ambulatio):

urbs delubris distincta spatiisque communibus,

Cic. Rep. 1, 26, 41:

templaque et innumeris spatia interstincta columnis,

i. e. colonnades, porticos, Stat. S. 3, 5, 90:

quin igitur ad illa spatia nostra sedesque pergimus, ubi cum satis erit deambulatum, requiescemus,

Cic. Leg. 1, 4, 14:

spatia silvestria,

id. ib. 1, 5, 15:

orator ex Academiae spatiis,

id. Or. 3, 12 (quoted by Quint. 12, 2, 23, and by Tac. Or. 32):

Academiae non sine causā nobilitata spatia,

Cic. Fin. 5, 1, 1: locus planis Porrectus spatiis, in level spaces, i. e. plains, Hor. Ep. 1, 7, 42:

ille actus habenā Curvatis fertur spatiis,

Verg. A. 7, 381.—

A race-course, track:

sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia,

Enn. Ann. 18, 22:

nec vero velim quasi decurso spatio a calce ad carceres revocari,

Cic. Sen. 23, 83:

amat spatiis obstantia rumpere claustra,

Hor. Ep. 1, 14, 9:

cum carceribus sese effudere quadrigae, Addunt in spatia,

Verg. G. 1, 513 Forbig. ad loc.:

hic ad Elei metas et maxuma campi Sudabit spatia,

id. ib. 3, 202: signoque repente Corripiunt spatia [p. 1736] audito, id. A. 5, 316:

tritumque relinquunt Quadrijugi spatium,

Ov. M. 2, 168; cf.:

equi Pulsabant pedibus spatium declivis Olympi,

id. ib. 6, 487:

abstulere me velut de spatio Graeciae res immixtae Romanis,

Liv. 35, 40, 1:

nobilis equos cursus et spatia probant,

Tac. Or. 39.—

Poet., in gen., room or space in a building:

Phocus in interius spatium pulchrosque recessus Cecropidas ducit,

the inner space, the interior, Ov. M. 7, 670.—

Transf., the action of walking, a walk, promenade; a turn, course:

cum in ambulationem ventum esset, Scaevolam, duobus spatiis tribusve factis, dixisse, etc.,

Cic. de Or. 1, 7, 28; cf. id. Rep. 1, 12, 18; Suet. Aug. 83:

si interdum ad forum deducimur, si uno basilicae spatio honestamur,

Cic. Mur. 34, 70:

septem spatiis circo meruere coronam,

Ov. Hal. 68:

(agitatores) septimo spatio palmae appropinquant,

Sen. Ep. 30, 13.—

Trop.

Of time.

In gen., a space of time, interval, period:

spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt,

Caes. B. G. 6, 18:

spatium praeteriti temporis,

Cic. Arch. 1, 1:

quantum fuit diei spatium,

as the portion of the day allowed, Caes. B. G. 2, 11 fin.:

annuum spatium,

id. B. C. 3, 3:

annuum, menstruum, diurnum, nocturnum,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

dierum triginta,

id. Verr. 2, 2, 39, § 96:

parvo dilexit spatio Minoida Theseus,

Prop. 2, 24, 43 (3, 19, 27):

spatio brevi,

Hor. C. 1, 11, 6:

in brevi spatio mutantur secla animantum,

Lucr. 2, 77; so,

in brevi spatio,

Ter. Heaut. 5, 2, 2:

aliquid longo spatio tenere,

Cic. Off. 2, 23, 81:

me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,

id. Rab. Perd. 2, 6:

hoc interim spatio conclave illud concidisse,

id. de Or. 2, 86, 353:

spatia annorum,

Prop. 3 (4), 21, 31:

spatium juventae Transire,

Ov. M. 15, 225:

illa dies... incerti spatium mihi finiat aevi,

id. ib. 15, 874:

post sexagesimum vitae spatium,

i. e. after the sixtieth year, Plin. 7, 50, 51, § 170.—

In partic.

Of a portion of time in which to do any thing, space, time, leisure, opportunity:

neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

irae suae spatium et consilio tempus dare,

Liv. 8, 32:

ubicumque datum erat spatium solitudinis,

Ter. Hec. 1, 2, 55:

quantum spatii nobis datur,

Cic. de Or. 1, 59, 252:

tempus inane peto, requiem spatiumque furori,

Verg. A. 4, 433: ne properes, oro;

spatium pro munere posco,

Ov. R. Am. 277:

proin quicquid est, da tempus ac spatium tibi. Quod ratio non quit, saepe sanavit mora,

Sen. Agam. 2, 129.—Esp.: spatium (aliquid, nihil spatii, etc.) alicui faciendi or ad faciendum aliquid, time to do a thing:

breve spatium'st perferundi quae minitas mihi,

Plaut. Capt. 3, 5, 85:

ut Ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias,

Ter. And. 1, 2, 11:

quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!

id. Hec. 4, 4, 62:

dare alicui spatium ad se colligendum,

Cic. Caecin. 2, 6:

ad scribendum,

id. Fam. 15, 17, 1:

pila in hostes coniciendi,

Caes. B. G. 1, 52; 4, 13; Ov. M. 10, 163:

nec fuit spatium ad contrahenda castra,

Caes. B. G. 7, 40:

cum erit spatium, utrumque praestabo,

Cic. Att. 5, 14, 1:

si spatium ad dicendum habuissemus,

id. Verr. 1, 18, 56:

spatium sumamus ad cogitandum,

id. Fin. 4, 1, 1; id. de Or. 1, 33, 150:

sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant,

Caes. B. C. 1, 3 fin.:

vix explicandi ordines spatium Etruscis fuit,

Liv. 2, 46, 3:

spatium Vitellianis datum refugiendi,

Tac. H. 2, 25.—Rarely with dat.:

spatium quidem tandem adparandis nuptiis, vocandi, sacruficandi dabitur paululum,

Ter. Phorm. 4, 4, 20.—

A year of life:

quosdam (morbos) post sexagesimum vitae spatium non accidere,

Plin. 7, 50, 51, § 170. —

Metrical time, measure, quantity:

trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus,

Cic. Or. 57, 193; cf. Quint. 1, 5, 18:

neu sermo subsultet imparibus spatiis ac sonis, miscens longa brevibus, etc.,

id. 11, 3, 43; cf. id. 11, 3, 40; 11, 3, 17 al.—

(Acc. to I. B.) A path, course, race, track:

ut eadem spatia quinque stellae dispari motu cursuque conficiant,

Cic. de Or. 3, 45, 178:

quid mihi opu'st, decurso aetatis spatio, cum meis gerere bellum?

Plaut. Stich. 1, 2, 14:

prope jam excurso spatio,

Ter. Ad. 5, 4, 6:

te vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur,

Verg. A. 9, 275: deflexit jam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo majorum, Cic. Lael. 12, 40; cf.:

quemadmodum simus in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecuti,

id. Brut. 90, 307:

currenti spatium praemonstra,

Lucr. 6, 93:

pede inoffenso spatium decurrere vitae,

Ov. Tr. 3, 4, 33; Sen. Troad. 398.